Τι είναι οι ιοί

Οι ιοί είναι μολυσματικοί παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες διαφορετικής σοβαρότητας. Μεταδίδονται μέσω αερολυμάτων, σταγονιδίων, κατά τη διάρκεια του σεξ, μέσω μολυσμένων τροφίμων ή μέσω επιχρίσματος. Δεδομένου ότι οι ιοί έχουν μέγεθος μόνο μεταξύ 20 και 300 νανομέτρων, δεν μπορούν να ανιχνευθούν με ένα συνηθισμένο φωτεινό μικροσκόπιο. Ένα ηλεκτρονικό μικροσκόπιο είναι απολύτως απαραίτητο για την ταυτοποίηση. Σε αντίθεση με τα βακτήρια, οι ιοί δεν είναι ζωντανοί οργανισμοί. Οι ιοί δεν αποτελούνται ούτε από δικό τους κύτταρο, ούτε έχουν δική τους παραγωγή ενέργειας ούτε πραγματοποιούν σύνθεση πρωτεϊνών. Αντίθετα, οι ιοί εξαρτώνται από τα λεγόμενα κύτταρα ξενιστές. Πρόκειται για ζωντανά κύτταρα ζώων, φυτών ή ανθρώπων στα οποία διεισδύουν οι ιοί. Εάν δεν βρουν κύτταρο ξενιστή, αργά ή γρήγορα πεθαίνουν. Παρόμοια με τα βακτήρια, οι ιοί μπορούν επίσης να πάρουν πολλές διαφορετικές μορφές. Μερικές φορές μπορεί να έχουν μακριά ουρά όπως οι γυρίνους ή να παίρνουν στρογγυλή ή ραβδοειδή μορφή.

Πώς κατασκευάζονται οι ιοί

Οι ιοί είναι αρκετά απλοί. Έχουν ένα ή περισσότερα μόρια. Επιπλέον, ορισμένοι ιοί διαθέτουν ένα πρωτεϊνικό περίβλημα:

• Γονιδίωμα: περιέχει το γενετικό υλικό του ιού. Ανάλογα με τα δομικά στοιχεία των σακχάρων του, αυτό μπορεί να δομηθεί ως δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ (DNA) ή ριβονουκλεϊκό οξύ (RNA). Ως εκ τούτου, οι γιατροί διακρίνουν τους ιούς DNA, όπως οι αδενοϊοί, οι ιοί του έρπητα ή της ευλογιάς, από τους ιούς RNA, στους οποίους περιλαμβάνονται οι ιοί HI, οι ιοί της κορώνας, της γρίπης, της ηπατίτιδας ή της ιλαράς.
• Καψίδιο: Έτσι ονομάζεται το πρωτεϊνικό περίβλημα γύρω από το γονιδίωμα του ιού. Όλα μαζί, ονομάζονται νουκλεοκαψίδιο.
• Φάκελος: Ορισμένοι τύποι ιών εξακολουθούν να διαθέτουν εξωτερικό περίβλημα, το οποίο αποτελείται από μια διπλή λιπιδική στιβάδα. Μπορεί να αποτελείται από ειδικές πρωτεΐνες-υποδοχείς που ονομάζονται ακίδες, οι οποίες βοηθούν τον ιό να προσκολληθεί σε ένα κύτταρο ξενιστή.

Οι λεγόμενοι ιοειδείς είναι πιθανώς μεταξύ εκείνων που είναι οι απλούστεροι στην κατασκευή. Διαθέτουν μόνο ένα γονιδίωμα, δηλαδή ένα μόριο RNA σε σχήμα δακτυλίου.

Προκαλούν όλοι οι ιοί ασθένειες

Πολλοί ιοί εμφανίζονται στο φυσικό μας περιβάλλον. Ωστόσο, δεν μολύνουν αυτόματα όλοι οι ιοί τον άνθρωπο ή δεν προκαλούν απαραίτητα ασθένειες. Συχνά, το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα εμποδίζει τους ιούς να εισέλθουν καθόλου στον οργανισμό. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν σοβαρές λοιμώξεις που προκαλούνται από ιούς. Εκτός από το κοινό κρυολόγημα, σε αυτές περιλαμβάνονται τα κρυολογήματα, οι γαστρεντερικές λοιμώξεις και το HIV/AIDS. Οι τυπικές παιδικές ασθένειες ιλαρά, ερυθρά και ανεμοβλογιά προκαλούνται επίσης από ιούς.

Πώς εξαπλώνεται ένας ιός

Οι ιοί χρειάζονται κύτταρα ξενιστές για να πολλαπλασιαστούν, τα οποία μπορεί να είναι, για παράδειγμα, ερυθρά ή λευκά αιμοσφαίρια, αλλά και ηπατικά ή μυϊκά κύτταρα. Για να το κάνουν αυτό, εισέρχονται στο σώμα μας και αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα. Για να γίνει αυτό, ο ιός προσκολλάται στο κύτταρο ξενιστή και το αφήνει να παράγει τα αντίστοιχα δομικά στοιχεία που απαιτούνται για την αναπαραγωγή. Αυτό συμβαίνει επειδή μόλις απελευθερωθεί το γενετικό υλικό του ιού, το κύτταρο-ξενιστής αναγκάζεται να αναπαράγει σωματίδια του ιού και έτσι να βοηθήσει τον ιό να εξαπλωθεί. Αφού το κύτταρο-ξενιστής ολοκληρώσει το έργο του, πεθαίνει και απελευθερώνει τους ιούς, οι οποίοι με τη σειρά τους αναζητούν νέα κύτταρα-ξενιστές. Ο κύκλος ζωής των ιών διαρθρώνεται ως εξής:

• Προσκόλληση (προσρόφηση) σε κύτταρο ξενιστή: Ο ιός προσδένεται στις επιφανειακές πρωτεΐνες της κυτταρικής μεμβράνης.
• Διείσδυση στο κύτταρο ξενιστή: Αυτό επιτυγχάνεται με σύντηξη ή ενδοκυττάρωση.
• Αποδέσμευση του ιικού γονιδιώματος (αποεπένδυση) στο εσωτερικό του κυττάρου ξενιστή: Το ιικό νουκλεϊκό οξύ απελευθερώνεται από το πρωτεϊνικό περίβλημα και τον ιικό φάκελο, εάν υπάρχει.
• Πολλαπλασιασμός (αντιγραφή) των απαιτούμενων δομικών στοιχείων του ιού: Το γενετικό υλικό του ιού αντιγράφεται και διαβάζεται.
• Συναρμολόγηση νέων ιών: Ο ιός συσκευάζεται σε πρωτεϊνικό περίβλημα.
• Αποδέσμευση των νέων ιών μετά το θάνατο του κυττάρου ξενιστή: Σε ορισμένα είδη ιών με φάκελο, αυτό γίνεται με διάρρηξη του κυττάρου ξενιστή.

Πόσο γρήγορα εξαπλώνονται οι ιοί

Οι γιατροί ονομάζουν έκλειψη το χρονικό διάστημα από την έναρξη της φάσης αποεπένδυσης μέχρι την εμφάνιση των πρώτων νέων ιών στο κύτταρο ξενιστή. Η φάση αυτή διαρκεί διαφορετικά ανάλογα με τον τύπο του ιού. Ενώ μπορεί να είναι περίπου 30 ώρες για τους αδενοϊούς, η φάση αυτή μπορεί να είναι οκτώ έως δέκα ώρες για τους ρετροϊούς και περίπου πέντε ώρες για τους ιούς του έρπητα.

Πώς αντιμετωπίζονται οι ασθένειες που σχετίζονται με τους ιούς

Το είδος της θεραπείας των ιώσεων εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τον συγκεκριμένο ιό, τη σοβαρότητά του και την πορεία της λοίμωξης. Σε αντίθεση με τα βακτήρια, οι ιοί δεν μπορούν απλώς να αντιμετωπιστούν με φάρμακα. Ειδικότερα, η χρήση αντιβιοτικών είναι αναποτελεσματική για τις ιογενείς νόσους. Εάν ένας γιατρός συνταγογραφήσει παρ' όλα αυτά αντιβιοτικά, αυτό συμβαίνει συνήθως επειδή μπορεί να αναπτυχθεί και βακτηριακή λοίμωξη ως αποτέλεσμα της ιογενούς λοίμωξης. Αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί ή να προληφθεί με αντιβιοτικά. Εκτός από τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών, ωστόσο, είναι δυνατόν να συνταγογραφηθούν και αντιιικά φάρμακα, τα λεγόμενα αντιιικά. Ωστόσο, αυτά είναι αποτελεσματικά μόνο κατά μεμονωμένων τύπων ιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αντιιικά μπορούν να καταστείλουν την εξάπλωση, δηλαδή την αναπαραγωγή των ιών, αλλά όχι να τους σκοτώσουν.

Εκτός από τα αντιιικά, υπάρχουν και οι λεγόμενες ιντερφερόνες. Πρόκειται για τις αγγελιοφόρους ουσίες του ίδιου του οργανισμού. Παράγονται από πολλά κύτταρα του σώματος ως απάντηση σε μια ιογενή λοίμωξη. Δεδομένου ότι έχουν αντιιική δράση, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανοσολογική άμυνα του οργανισμού. Προκειμένου να είναι δυνατή η θεραπεία ιδίως ασθενών με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, διατίθενται πλέον και τεχνητά παραγόμενα σκευάσματα ιντερφερόνης. Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φάρμακα κατά ορισμένων ιών, για παράδειγμα κατά των χρόνιων περιόδων ηπατίτιδας Β και C ή/και κατά των κονδυλωμάτων των γεννητικών οργάνων.

Παραλλαγές ιών

Για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους, οι ιοί δρουν πολύ ευέλικτα. Για παράδειγμα, ο ιός της γρίπης (ιός της γρίπης) μεταβάλλεται συνεχώς προκειμένου να διεισδύσει ευκολότερα στον ανθρώπινο οργανισμό, περνώντας τις άμυνες του οργανισμού. Το λεγόμενο εμβόλιο της γρίπης προστατεύει επομένως μόνο για ένα έτος, καθώς ο ιός της γρίπης έχει ήδη αλλάξει ξανά με το επόμενο κύμα γρίπης. Ως εκ τούτου, το εμβόλιο πρέπει να προσαρμόζεται κάθε χρόνο στα χαρακτηριστικά των νέων μεταλλάξεων του ιού.

Πώς διαφέρουν οι ιοί από τα βακτήρια

Τόσο οι ιοί όσο και τα βακτήρια είναι μολυσματικά παθογόνα. Ωστόσο, διαφέρουν μεταξύ τους με τους ακόλουθους τρόπους:

• Νουκλεϊκό οξύ: Ενώ το γονιδίωμα των βακτηρίων αποτελείται πάντα από DNA, αυτό των ιών μπορεί να αποτελείται από RNA ή, σπανιότερα, από DNA.
• Κυτταρικό πλάσμα (κυτταρόπλασμα): Ενώ τα βακτήρια, παρόμοια με τα ανθρώπινα και ζωικά κύτταρα, αποτελούνται από ένα κύτταρο με κυτταρόπλασμα στο εσωτερικό του, οι ιοί δεν έχουν τίποτα ανάλογο.
• Αναπαραγωγή: Ενώ σχεδόν όλα τα βακτήρια έχουν δικό τους μεταβολισμό και ανεξάρτητη κυτταρική αναπαραγωγή, οι ιοί εξαρτώνται από τα κύτταρα ξενιστές για να εξαπλωθούν.